مضرات آلودگی هوا

آلودگی هوا یکی از نگرانی‌های مهم دنیای متمدن جدید است که اثرات سمی جدی بر سلامت انسان و محیط زیست دارد. چندین منبع انتشار مختلف دارد، اما وسایل نقلیه موتوری و فرآیندهای صنعتی سهم عمده‌ای در آلودگی هوا دارند.

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، شش آلاینده اصلی هوا شامل آلودگی ذرات، ازن سطح زمین، مونوکسید کربن، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای نیتروژن و سرب است.

در رابطه با مضرات آلودگی هوا می‌توان گفت قرار گرفتن طولانی مدت و کوتاه مدت در معرض مواد سمی معلق در هوا تأثیرات سمی متفاوتی بر انسان از جمله بیماری‌های تنفسی و قلبی عروقی، عوارض عصبی روانی، سوزش چشم، بیماری‌های پوستی و بیماری‌های مزمن طولانی مدت مانند سرطان خواهد داشت. 

تعریف

آلودگی هوا به تمامی اثرات مخرب هر منبعی که به آلودگی جو و یا زوال اکوسیستم کمک می‌کند، تعریف می‌شود. آلودگی هوا هم ناشی از مداخلات انسانی و هم از پدیده‌های طبیعی است. از انواع مختلفی از آلاینده‌ها از جمله مواد در فاز جامد، مایع و گاز تشکیل شده است.

شاخص استاندارد آلاینده (PSI) یک مقدار عددی و شاخص آلاینده‌ها است که معمولاً برای تسهیل ارزیابی ریسک استفاده می‌شود. این یک مقدار عددی بین صفر تا 500 است. PSI یک دستورالعمل برای گزارش کیفیت هوا است که اولین بار توسط تام و اوت در سال 1974 معرفی شد.

محاسبه PSI بر اساس غلظت پنج آلاینده اصلی هوا شامل ذرات معلق (PMs)، دی اکسید گوگرد (SO2)، دی اکسید نیتروژن (NO2)، مونوکسید کربن (CO) و ازن (O3) در هوا است.

سم شناسی آلودگی هوا

مضرات آلودگی هوا و همچنین اثرات آلاینده‌های هوا بر موجودات زنده نه تنها محدود به سلامت انسان و حیوان خواهد بود، بلکه کل محیط را نیز شامل می‌شود. شرایط مختلف جغرافیایی، تغییرات آب و هوای جهانی و تغییرات محیطی بر سلامت انسان و محیط از جمله زندگی حیوانات تأثیر می‌گذارد.

آسیب‌های زیست محیطی

از نظر اکولوژیکی، آلودگی هوا می‌تواند آسیب‌های زیست محیطی جدی به آب‌های زیرزمینی، خاک و هوا وارد کند. همچنین تهدیدی جدی برای تنوع زندگی است. مطالعات انجام شده در مورد رابطه بین آلودگی هوا و کاهش تنوع گونه‌ای به وضوح اثرات مخرب آلاینده‌های محیطی را بر انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی نشان می‌دهد. سموم معلق در هوا نیز ممکن است باعث اثرات تولید مثلی در حیوانات شود. باران اسیدی، وارونگی دما، و تغییرات آب و هوای جهانی به دلیل انتشار گازهای گلخانه‌ای به اتمسفر از دیگر اثرات عمده اکولوژیکی آلودگی هوا هستند.

خطرات سلامتی

از نظر خطرات سلامتی، هر ماده معلق غیرمعمول در هوا که باعث ایجاد مشکل در عملکرد طبیعی اندام‌های انسان می‌شود، به عنوان سموم هوا تعریف می‌شود. بر اساس داده‌های موجود، اصلی‌ترین اثرات سمی قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا عمدتاً بر روی سیستم‌های تنفسی، قلبی عروقی، چشمی، پوستی، عصبی روان‌پزشکی، هماتولوژیک، ایمونولوژیک و تولید مثلی است. با این حال، سمیت مولکولی و سلولی نیز ممکن است در دراز مدت باعث ایجاد انواع سرطان شود. از سوی دیگر، حتی مقدار کمی از سموم هوا برای گروه‌های حساس از جمله کودکان و افراد مسن نیز خطرناک است؛ همانند بیماران مبتلا به بیماری‌های تنفسی و قلبی عروقی.

آلودگی هوا در ایران

آلودگی هوا در ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه اخیراً مشکلات بهداشتی و زیست محیطی متعددی را ایجاد کرده است. بر اساس گزارش‌ها، کیفیت هوای ایران به‌ ویژه کلانشهر تهران بسیار ناسالم است و بیشتر شاخص‌های آلودگی به‌ویژه شاخص‌های CO و PM بالاتر از استاندارد و بعضاً در حد خطرناک است.

گزارش‌های دیگر نشان می‌دهد که خودروها مسئول 80 درصد آلودگی هوا هستند. داده‌های منتشر نشده نشان می‌دهد که یک موتورسیکلت 60 برابر بیشتر از یک خودروی استاندارد آلودگی هوا تولید می‌کند. بر اساس گزارش‌ها، میانگین سالانه سموم هوا شامل PM 10، SO2، NO2 و O3 در شهر تهران با حدود 8.3 میلیون نفر جمعیت به ترتیب 90.58، 89.16، 85 و 68.82 میکروگرم بر متر مکعب بوده است. این مقادیر بیشتر از استانداردهای تعریف شده توسط EPA و WHO است.

مواد غذایی که باید هنگام آلودگی هوا مصرف شوند:

• منابع غذایی حاوی ویتامین E (شامل گردو، بادام، جگر، زیتون، جوانه گندم، سبزیجات و ...)
• مصرف شیر و لبنیات
• دانه فلاکسید، بذرک یا تخم کتان
• سیر یا پیاز
• ماهی‌های بخارپز

در نهایت باید گفت که آلودگی هوا اثرات عمده‌ای بر سلامت انسان دارد و باعث ایجاد و ایجاد بسیاری از بیماری‌ها می‌شود که منجر به عوارض و مرگ و میر بالا به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران می‌شود. بنابراین کنترل آلودگی هوا امری حیاتی است و باید در راس اولویت‌های دولت‌ها قرار گیرد. سیاستگذاران و قانونگذاران در این کشورها باید تمامی قوانین و مقررات مرتبط با آلودگی هوا را به روز کنند. هماهنگی بین بخش‌های مختلف مرتبط با آلودگی هوا باید توسط یک سازمان قدرتمند حفاظت از محیط زیست هدایت شود. یک سازمان موثر حفاظت از محیط زیست باید بودجه کافی برای مدیریت، تحقیق، توسعه، پایش و کنترل کامل محیط زیست از جمله آلودگی هوا داشته باشد.